Обраќање на 21. Евроазиски економски самит во Истанбул на тема „Дилема на нашиот век: технологија наспроти политика“

Почитувани присутни,
Дами и господа,
Драги пријатели,

Нашите домаќини од фондацијата „Мармара” секогаш нè предизвикуваат да размислуваме и да дискутираме за најважните процеси. Така е и со денешната тема, која е дилема на нашиот век – односот меѓу технологијата и политиката.

За да одговориме на оваа дилема, потребно е да ја погледнеме големата слика која ги надминува и границите на државите и мандатите на владите. А таа голема слика се цивилизациите.

Еден од ретките што се осмелил сериозно да ги истражува цивилизациите е Арнолд Тојнби. Според Тојнбиевиот закон за прогресивно поедноставување, прогресот на одредена цивилизација не се мери според просторот што ќе го освои, туку според нејзината способност да пренасочи сè повеќе енергија и внимание од материјалната кон нематеријалната страна на животот.

Овој процес на етеризација може да се опише на следниот начин: што потешки се предизвиците за една цивилизација, толку покреативен треба да биде нејзиниот одговор. Клучна улога имаат креативните малцинства кои изнаоѓаат иновативни решенија за предизвиците. Размислувајќи надвор од шаблоните креативното малцинство ја менува парадигмата на мнозинството и создава услови за нов начин на живот. Некреативното мнозинство, од своја страна, ги прифаќа и имитира овие идеи.

Етеризацијата е способност за пократко време и со помалку вложена енергија да се постигнат истите или уште поголеми резултати. Компјутерите од 30 тонски машини што зафаќаат цела соба се сведоа на лаптопи што тежат едвај еден килограм. Аналогната телефонија со сите бакарни жици, бандери и преносители се сведе на дигитална телефонија со смартфони поврзани со телекомуникациски сателити. Како што се намалува димензијата на компјутерите, така се зголемува капацитетот за процесирање.

Овој процес е највидлив ако ги погледнеме индустриските револуции. Основачот на Светскиот економски форум, Клаус Шваб, вели дека за разлика од сите претходни индустриски револуции, актуелната четврта индустриска револуција не се развива со линеарно, туку со експоненцијално темпо. Оз Гинис нè потсетува дека четвртата индустриска револуција е премин од ерата на пиротехнологијата кон ерата на биотехнологијата, од господарењето со огнот кон инженеринг на животот. Со дигиталната трансформација на човековата цивилизација се бришат границите меѓу физичкото, дигиталното и биолошкото. Се раѓа свет во кој сè повеќе ќе доминира вештачката интелигенција, роботиката, нанотехнологиите, биотехнологиите, квантната информатика, криптовалути…

Но, каде е тука политиката? Политиката е создадена за потребите на полисот, односно градот. Смислата на политиката е да ги уредува односите во полисот и да дава решенија за заедничките прашања за граѓаните. Оттука, градот е родното место на политиката (но, и на цивилизациите).

Со Вестфалскиот поредок, политиката од градот се пренесе на суверената вестфалска држава. Тоа е модел на апсолутна концентрација на државната моќ, што преку политиката има за цел да постигне внатрешна стабилност и надворешна безбедност. Преку колонизацијата, овој европски Вестфалски поредок стана меѓународен поредок во кој клучни актери се државите.

Но, Даниел Бел забележува дека државите честопати се преголеми за малите локални проблеми, а премали за големите глобални проблеми. Ова особено доаѓа до израз во услови на глобализација. Постојат и сè повеќе нетериторијални творби и предизвици кои територијалната држава едноставно не може да ги контролира.

Во средиштето на овие процеси е дигиталната етеризација на нашата цивилизација која доведува до детериторизација, дерегулација и десуверенизација на државите. Наспроти вертикалната хиерархија на државата, сè поизразено е хоризонталното вмрежување на општеството. Дигиталната трансформација им ја одзема позицијата на државите и на сцена повторно ги враќа градовите, бидејќи реалниот живот е на локално ниво.

На пример, сајбер-пазарите како Amazon, eBay, AliBaba, AliExpress ја поткопуваат сувереноста на националните економии.

Смартфоните станаа дигитални паричници, дигитални берзи, дигитални банки.
Со виртуелните криптовалути се заобиколува банкарскиот систем и државата. На 18 декември 2017 година, криптовалутите достигнаа рекорден трансфер на средства од 600 милијарди долари. Се очекува наскоро криптотрансферот да достигне еден трилион долари. Со помош на blockchain сите трансфери и плаќања можат да се вршат без посредство на банките. А кој ќе почне да користи blockchain веќе не сака да губи време на банкарски шалтер. Оттука, прашањето: Дали можеби банкарскиот систем ќе колабира?

Пол Мејсон смета дека паралелните валути, банките на време, новите форми на сопственост, економијата на споделување и многу други иновации се дел од нов економски живот чие срце чука со поинаков ритам. Нивниот најмал заеднички содржател е што сите функционираат како нехиерархиски социјални мрежи на интернет.

Но, на оваа светла, постои и темна страна на медалот. Deep web е околу 500 пати поголем од површинскиот, surfice web. Во рамките на овој deep web е и dark web како дигитален црн пазар на кој цвета нелегална трговија со наркотици, оружје, кредитни картички, човечки органи…

Сето тоа функционира преку интернетот, кој стана ‘рбет и нервен систем на глобализацијата. Тој нервен систем ги поврзува сите вмрежени компјутери, смартфони и други паметни направи кои заедно го чинат глобалниот суперкомпјутер. А, најголем дел од тој глобален суперкомпјутер е во сопственост на поединци, а не на држави. Во моментов државите и другите меѓународни субјекти како Европската Унија водат правни битки за да го регулираат тој суперкомпјутер.

За волја на вистината, државите се обидуваат да се адаптираат на овие процеси. Некои од балтичките земји се лидери во дигитализација на административните услуги, односно „е-влада”. Со проектот „Регулаторна гилотина” во Република Македонија е намалена бирократијата и регулаторниот товар врз фирмите. Воспоставивме и е-катастар на недвижности кој сега покрива 99% од територијата на државата. А кој ќе ја почувствува слободата и леснотијата на дигиталните услуги, не се враќа на шалтер.

Некои држави одат и чекор понатаму и сакаат да се трансформираат во стартап-нација која од универзитетите ќе очекува да создаваат кадри за потребите на стартап-економијата. Преку инкубатори и акселератори ќе се препознаваат и поддржуваат новите идеи од студентите додека студираат и со државни гаранции ќе се поттикнува приватниот капитал да ги поддржува во нивната реализација. Република Македонија има Фонд за иновации и технолошки развој, преку кој се обезбедуваат средства за поддршка на иновациската дејност. Стартап-државата создава амбиент и услови за развој и благосостојба во дигиталната ера.

Но, државата е бајпасирана, заобиколена и на локално ниво поради паметните градови кои ги исклучуваат политичарите, барем оние од стар ков. Сè додека се чекаше политичарите да ги средат градовите, во нив имаше многу загадување, криминал и сиромаштија. Сега, со помош на технологијата се прават обиди градовите да се саморегулираат. Тоа се градови во кои инфраструктурата е усогласена со современите потреби на луѓето. Ефикасноста на јавните услуги е подигната на максимум, а неефикасната бирократија е сведена на минимум. Затоа, сè што ви е потребно во светот на Smart City е што подолго да ви трае батеријата на вашиот смартфон.

Дигиталната трансформација ја промени и насоката на меѓугенерациската едукација. Ако во минатото родителите ги едуцирале децата за да се снајдат во животот, денес децата ги едуцираат родителите за да се снаоѓаат со најновата технологија.

А младите немаат трпение за политиката и за политичарите од минатото. Затоа милиони млади мигрираат во најразвиените центри за таму да ги реализираат своите бизнис-идеи и да ги остварат своите животни планови. Југоистокот на Европа се празни. Си заминуваат оние кои со своите таленти, образование и вештини создаваат реална вредност. Одделени од своите татковини, овие нови, дигитални номади имаат потреба за припадност. Решението за предизвикот на современиот номадизам можеме да го најдеме кај големиот арапски историчар Ибн Калдун. Тој тврдел дека она што ги држи заедно територијално неповрзаните арапски номади е принципот на асабија или кланска солидарност. Денес, во ерата на дигиталните номади имаме дигитална асабија. Независно каде се, луѓето се дел од социјални мрежи и групи што им даваат чувство на припадност што е клучна човекова потреба.

Но, наивно е да се очекува дека дигитализацијата ќе даде одговор на сите предизвици. Како и секоја човекова творба, така и дигиталната трансформација подлежи на законот на непланирани последици бидејќи нештата можат да тргнат наопаку.

Оттука е прашањето: Дали дигиталната трансформација создаде социјална мрежа или социјална пајажина?
Очекуваме социјалните мрежи да ни донесат поголема слобода во изразувањето. Со еден твит го споделувате вашиот став со целата планета. Но, истовремено, давајќи ни слобода на изразување, социјалните мрежи ни го одзедоа слободното време за промислување.

Технологијата ни донесе олеснет пристап до дигитални услуги, трансфери и преноси. Но, цената за оваа неподнослива леснотија ја плаќаме со приватноста.

Неодамна Софија стана првиот хуманиоден робот со државјанство. Дали еден ден роботите со вештачка интелигенција ќе се кандидираат на избори и ќе водат политика? Дали некоја политичка партија ќе може да ги надмине во исполнувањето на нивните предизборни ветувања? Но, дали со тоа човекот нема да стане роб на сопственото создание? Дали наместо лидер со мудрост, односно Софија, ќе добиеме нов тиранин, нов Нерон.

Верувам дека за да ја исполни својата првична цел, политиката треба да се приспособи на новите очекувања на луѓето, во новите глобални услови. Луѓето сè уште имаат желба за слобода исто толку колку што имаат потреба за безбедност. Новите политичари треба да нудат брзи и креативни решенија. А инспирација и пример можат да им бидат лидерите кои управуваат со мегалополисите. Искуствата од раководењето на еден Истанбул, еден Њујорк и еден Хонг Конг во 21 и 22 век стануваат поважни за иднината на раководењето со глобализираниот диверзитет отколку искуствата со националната држава на 19 и 20 век. Можеби е време политиката, која се роди во полисот, сега да се врати во мегалополисот.

Ви благодарам.